امروزه یکی از بحث‌هایی که در محافل مختلف مطرح می‌شود، اقتصاد رفتاری است. اما اکثر تعاریفی که در جمع‌هایی دوستانه و یا فامیلی از آن می‌شود اشتباه است و به صورت بسیار سطحی و در حد ویکی پدیا فارسی میباشد. دانستن نصف و نیمه چیزی از نداستن آن به شدت خطرناک تر است. از این رو ما در این مقاله قصد داریم شما را با مفاهیم اصلی و بنیادی اقتصاد رفتاری آشنا کنیم و دید صحیح و درستی در مورد واقعیات اقتصاد رفتاری به شما بدهیم.
اقتصاد در ابتدا بر پایه مفاهیم ریاضی و مفاهیم ارزشی بنا شده بود، بعد از چند چالش بزرگ اقتصادی جهانی و کار نکردن مدل‌های ریاضی اقتصادی دانشمندان به فکر به پیدا کردن علت این اتفاق افتادند و از طرفی این نکته را نیز مد نظر قرار دهید که علم اقتصاد کلاسیک بر پایه انسان عاقل اقتصادی بنا شده است. اما در واقعیت این گونه نیست بهتر است با ذکر مثالی به بررسی این موضوع بپردازیم. برای مثال شما قصد خرید یک تلفن همراه دارید، شما یک سری ابزار و مشخصات مشخص فنی مد نظر قرار دارید. در جستجوهای خود 3 تلفن همراه با این مشخصات پیدا می‌کنید. یکی از تلفن‌ها متعلق به برند اپل میباشد با قیمت 30 میلیون تومان و تلفن دیگر متعلق به برند سامسونگ میباشد با قیمت 23 میلیون تومان و اخرین تلفن متعلق به برند شیائومی میباشد با قیمت 19 میلیون تومان.
مدت زمان ضمانت کالا، تحویل کالا و مکان خریداری شده دقیقا یکسان هستند. فارق از این که شما محدودیت مالی دارید و یا خیر انتخاب شما چیست؟ اگر شما محدودیت مالی نداشته باشید در 87 درصد مواقع انتخاب شما کاملا مشخص است. گزینه اول و یا گزینه دوم اما شما به عنوان یک انسان عاقل اقتصادی باید گزینه سوم را انتخاب کنید. اقتصاد رفتاری دقیقا همینجا وارد عمل می‌شود.
شما بواسطه اعداد ریاضی و ارزش پول خود خرید نمی‌کنید، بلکه بر اساس احساسات خود خرید می‌کنید، به عنوان مثالی دیگر در بازارهای مالی زمانی که قیمت‌ها به صورت افسار گسیخته در حال افزایش است، به جای اینکه شما فروشنده باشید و از حباب بازار دور شوید برعکس به دنبال خرید بیشتر هستید. شما به عنوان یک انسان عاقل اقتصادی مگر نباید در این زمان فروشنده باشید، پاسخ شما در اقتصاد رفتاری نهفته است. تا پایان این مقاله با ما همراه باشید تا شما را با دنیای جذاب اقتصاد رفتاری بیشتر آشنا کنیم.
اگر شما به افزایش فروش سایت خود اهمیت میدهید و یا که میخواهید بواسطه افزایش ورودی سایت خود از تبلیغات گوگل استفاده کنید باید کاری کنید که سایت شما در نتایج برتر شما در دسته بندی گوگل نمایش داده شود و برای این منظور شما نیاز به آگهی رپورتاژ قوی دارید شما می‌توانید با مراجعه به بخش محصولات سایت برترآموز از دوره آموزش « آموزش رپورتاژ آگهی » استفاده کنید. همچنین شما می‌توانید با ترکیب کردن مفاهیم اقتصاد رفتاری با محتوای رپورتاژ آگهی خود به نتایج فوق العاده دست پیدا کنید.
تاریخچه اقتصاد رفتاری
پدر علم اقتصاد رفتاری را ریچارد تیلر میدانند او بواسطه کتاب « کج رفتاری » جامعه اقتصادی را اندکی با مفاهیم اقصاد رفتاری به صورت کلی آشنا کرد. سپس او بواسطه جایزه یادبود نوبل اقتصادی به شهرت نسبی دست پیدا کرد و توجه دانمشندان اقتصادی و دانشمندان حوزه روانشناسی را به خود جلب کرد. بعدها دنیل کانمن به توسعه اقتصاد رفتاری پرداخت و دن اریلی و هربرت سایمون این مفاهیم را به صورت علمی‌تر و منطبق بر مفاهیم روانشناختی تکمیل کردند. البته این موضوع را مدنظر قرار دهید که این مفاهیم در بخش‌هایی دارایی اشتراکاتی است و در بخش‌هایی دارای تناقضاتی با یک دیگر میباشد. این دانشمندان معمولا مفاهیمی را که بیان کرده‌اند بیشتر به صورت تجربی به دست آورده‌اند و معمولا به علم یک دیگر اکتفا نکرده‌اند و گاها از یک دیگر شناختی نیز نداشتند.
برای اقتصاد رفتاری به قطع نمی‌توان تاریخ دقیقی را به عنوان منشاء زمانی بیان کرد اما به صورت کلی دهه 1960 میلادی را سرآغاز مفاهیم بسیار اولیه اقتصاد رفتاری دانست. چرا که اگر آدام اسمیت را پدر علم اقتصاد بدانیم او نیز اشاراتی به قدرت تصمیم گیری و احساسات افراد در مباحث اقتصادی کرده است. اما اصول اقتصادی او بیشتر بر مبنای مدل‌های ریاضی و ارزش‌های بنیادی پول است.
اقتصاد رفتاری چیست؟
اقتصاد رفتاری علمی میان رشته‌ای بوده و در تلاش است که بین مفاهیم اقتصادی و مفاهیم روانشناسی ارتباط معنادار و الگوهای تکرار شونده پیدا کند. البته برخی از اساتید دانشگاهی بر این باورند که اقتصاد رفتاری تعریف کامل و دقیق اقتصاد واقعی میباشد و به نوعی اقتصاد کلاسیک را ناکارآمد میدانند و مدل‌های اقتصاد رفتاری را تعریف درست از مفاهیم اقتصاد کلان میدانند، چرا که اقتصاد رفتاری به نوعی تعریف شده بواسطه رفتار عموم جامعه است.
اقتصاد رفتاری به صورت متمرکز به بررسی تصمیم گیری انسان‌ها و عوامل موثر بر تصمیم گیری انسان‌ها در مسائل مالی می‌پردازد. اقتصاد رفتاری به دنبال درک بهتر مشتری و عوامل موثر بر تصمیم گیری مشتری است. البته این نکته را نیز مدنظر قرار دهید که بررسی تصمیم گیری مشتریان به صورت مستقیم و غیر مستقیم صورت میگیرد تا کیفیت بررسی موارد حاصله بیشتر شود.
علت نیاز ما به اقتصاد رفتاری چیست؟
شاید برای شما این سوال ایجاد شده باشد که علت نیاز ما به اقتصاد رفتاری چیست؟ زمانی که شما اساس تصمیم گیری ذهن خود را درک می‌کنید، می‌توانید تصمیمات آگاهانه تر و دقیق تری بگیرید. اگر شما بتوانید تصمیم گیری خود را در بلند مدت و کوتاه مدت بهبود ببخشید مسیر زندگی شما قطعا متحول خواهد شد و شما به دستاوردهای عظیمی دست پیدا خواهید کرد. اقتصاد رفتاری فقط به مباحث مالی محدود نمی‌شود، بلکه در مباحث اجتماعی و روانشناختی نیز کاربردهای فوق العاده‌ای دارد. شما در کسب و کار خود نیز می‌توانید از مباحث اقتصاد رفتاری استفاده کنید. شما حتما نباید یک فروشنده باشید و برای افزایش فروش خود از مباحث اقتصاد رفتاری استفاده کنید، بلکه شما می‌توانید به واسطه مباحث اقتصاد رفتاری روابط خود را با همکاران و مدیران خود بهبود ببخشید.
از طرفی انسان‌ها به عنوان بزرگترین مصرف کنندگان در بین موجودات همواره مشغول تصمیم برای خرید و یا فروش یک کالا می‌باشند خواه این کالا مبل، میز و تلوزیون باشد و یا خواه این کالا زمان شما باشد. شما بواسطه اقتصاد رفتاری نسبت به این موضوع آگاه میشوید که چگونه می‌توانید تصمیمات خود را برای تبادل پول و کالا بهینه کنید. از طرفی اقتصاد رفتاری به شما کمک میکند نسبت به رفتار خود به عنوان یک انسان آگاه تر باشید. به یاد داشته باشید، امروزه بزرگترین مبادلات مالی جهان بر اساس تبلیغات انبوه انجام می‌شود و بیشتر تبلیغات بر اساس نظریات اقتصاد رفتاری بنا شده است. زمانی که شما بر روی مفاهیم اقتصاد رفتاری مسلط باشید به این معنی است که تبلیغات نمی‌تواند روی شما تاثیر بگذارید و شما سعی می‌کنید با توجه به اطلاعات و درک جدید که از محیط پیدا کرده‌اید این تبلیغات و اطلاعات را فیلتر کنید و بر اساس نیاز واقعی خود خرید کنید و نه بر اساس آنچه که تبلیغات به شما تلقین می‌کنند.
امروزه پیش نیاز زندگی در عصر نوین درک سازوکار شبکه‌های اجتماعی است، چرا که شما توسط شبکه‌های اجتماعی به صورت روزانه در هر ساعت و در هر لحظه مشغول بمباران اطلاعاتی هستید، شما بواسطه اقتصاد رفتاری از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنید، نه این که شبکه های اجتماعی از شما به عنوان کاربران پولساز استفاده کنند.
بررسی نظریات اقصاد رفتاری
هدف ما در این بخش بررسی و مطالعه برخی از نظریات اقتصاد رفتاری است که شما با درک و تسلط نسبت به آن در تصیم گیری‌های مالی خود بهتر عمل می‌کنید و از طرفی درک درست و دقیقی نیز از اقتصاد رفتاری خواهید داشت. شما اگر فقط مفاهیم اقتصاد رفتاری را به صورت عمیق فرا بگیرید، می‌توانید به صورت بلندمدت در سرمایه گذاری در بازار سرمایه ایران موفق باشید، البته اگر شما به بازار سرمایه ایران و مفاهیم بورسی علاقه دارید می‌توانید از دوره آموزشی « آموزش بورس ایران » به صورت کاربردی و جامع استفاده کنید.
-
پرهیز از اطلاعات آزاد
زمانی که شما به بررسی نظریات اقتصاد رفتاری مشغول میشوید یکی از مباحثی که قطعا نظر شما را به خود جلب میکند، نظریه پرهیز از اطلاعات آزاد است. بهتر است این نظریه را با ذکر مثالی به شما توضیح دهیم. دقت کرده‌اید زمانی که شما به قصد خرید کالایی مشخص مانند تلوزیون به یک فروشگاه لوازم خانگی مراجعه می کنید، شما کالای خود را از قبل انتخاب کرده‌اید و فروشنده سعی بر تکمیل اطلاعات شما دارد و به شما گزینه بهتر با قیمت پایین تر را پیشنهاد می‌دهد اما شما اصلا به صحبتهای او و اطلاعاتی که او در مورد کالا به شما می‌دهد توجه می‌کنید و صرفا زودتر میخواهید صحبتهای خود را تمام کند و شما خرید خود را انجام دهید. به نظر شما علت این کار شما چیست؟
چرا شما از اطلاعاتی مفیدی که می‌توانید برای بهینه سازی خرید خود و صرفه جویی در منابع مالی خود استفاده کنید، هیچ گونه توجهی ندارید؟ البته این صرفا یک مثال است و شما می‌توانید کلی مثال دیگر در این باره پیدا کنید. در اقتصاد رفتاری این موضوع به شدت مورد بررسی قرار گرفته است و افراد معمولا از اطلاعاتی آزادی که به صورت رایگان در دسترشان می‌گذارند، استفاده نمی‌کنند. حال که شما در این باره سرنخ‌هایی بدست آورید در خریدهای بعدی خود سعی کنید از این موقعیت به وجود آمده بهتری انتخاب کنید و گزینه بهتر با شرایط بهتر را انتخاب کنید.
-
اضافه بار انتخاب
یکی از مباحثی که شما در اقتصاد رفتاری می‌توانید به نفع خود از آن استفاده کنید و فروش شما را نیز افزایش می‌دهد و به عنوان یک خریدار، خرید شما را بهینه تر و با کیفیت تر میکند، توجه به اصل اضافه بار انتخاب است. به نوعی می‌توان گفت زمانی که شما انتخابهای فرد را بیش از اندازه می‌کنید و ذهن او را با اطلاعات زیاد به چالش می‌کشید، قدرت تصمیم گیری فرد را پایین می‌آورید و فرد نمی تواند انتخاب درستی داشته باشد. شما برای تصمیم گیری درست باید تمام تلاش خود را به کار گیرید تا انتخابهای خود را محدودتر کنید و با این کار به صورت ناخودآگاه کیفیت تصمیمات خود را بالاتر می‌برید.
و بر اساس این اصل شما به هر میزان که در روز بیشتر تصمیم گیری می‌کنید از قدرت تصمیم گیری خود اندکی کاسته‌اید بنابراین سعی کنید انتخابهای مهم خود و تصمیمات مهم خود را اولا به لحاظ تعداد محدود کنید و ثانیا در ابتدای روز به تصمیم گیری بپردازید. بر اساس این نظریه بهتر است اگر قرار است خرید مهمی انجام دهید، خرید خود را در ساعات ابتدایی روز انجام دهید، شما با این کار کیفیت تصمیمات خود را به صورت قابل توجه‌ای افزایش میدهید. اگر شما نیاز به درک بهتر این بخش دارید به شما توصیه می‌کنم از بخش مقالات سایت برترآموز مقاله « تناقض انتخاب در بازاریابی » را مطالعه فرمایید و اندکی بیشتر راجب تصمیم گیری اطلاعات بدست آورید.
-
اهمیت بازخورد
در نظریات اقتصاد رفتاری یکی از مباحثی که به صورت گسترده روی آن تحقیقات صورت گرفته است، در مورد بازخورد گرفتن است. چرا که بازخورد گرفتن به صورت قابل توجه‌ای میتواند رو تصمیمات شما در زمان حال و آینده تاثیر بگذارد. بهتر است با ذکر مثالی به این موضوع را به شما عمیق تر منتقل کنیم.
زمانی که شما برای خرید ساعت و یا بدلیجات مراجعه می‌کنید یکی از پارامترهایی که به صورت مستقیم روی تصمیم گیری شما اثر می‌گذارد، بازخوردهایی است که از سمت فروشنده یا دوستان خود دریافت می‌کنید. ممکن است شما یک ساعت اسپرت و دیجیتالی دوست داشته باشید و به قصد خرید آن نیز به ساعت فروشی مراجعه کنید ولی آن جا صرفا یک ساعت کلاسیک را تست می‌کنید و نتیجه خرید شما به صورت کلی تغیر می کند. این نظریه با نظریه بخش اول در تضاد نیست، تفاوت این دو نظریه در این است که شما به فرد اجازه صحبت کردن میدهید و از او به عنوان یک فرد آگاه تر درخواست کمک برای تصمیم گیری بهتر می‌کنید. این موضوع را به یاد داشته باشید، شما به هر میزان که در مقابل بازخوردهای دیگران بیشتر مقاومت نشان دهید از قدرت تصمیم گیری آگاهانه خود در بلند مدت کاسته‌اید.
-
حسابداری ذهنی
این نظریه یکی از جذاب ترین نظریات اقتصاد رفتاری میباشد با ذکر یک سوال به بررسی این نظریه می‌پردازیم. فرض کنید که شما برای یک مسابقه اسب سواری مدت‌ها برنامه ریزی کرده‌اید و صبح اولین روزی که بلیط فروشی آغاز شده است به دکه مراجعه کرده و با پول نقد بلیط مسابقه را خریداری کرده‌اید. بعدازظهر زمانی که شما به گیت وردی مراجعه می‌کنید، متوجه می‌شود که بلیط خود را گم کرده اید واگر الان بخواهید بلیط تهیه کنید شاید باید اندکی بیشتر نیز هزینه کنید، انتخاب شما چیست؟
در حالت دوم شما بعد از ظهر برای خرید بلیط مراجعه می‌کنید و متوجه میشوید پول نقدی که برای خرید بلیط کنار گذاشته‌اید نیست و یک نفر جیب شما را زده است اما مشکی نیست شما می توانید از دوستان خود قرض کنید و یا با کارت اعتبای هزینه را پرداخت کنید، انتخاب شما چییست؟ در مثال اول بیش از نیمی از افراد از تماشای مسابقه منصرف می‌شوند اما در مثال دوم معمولا بیش از نیمی از افراد مجددا بلیط تهیه می‌کنند. این آزمایش به ما نشان می‌دهد که افراد از خرج کردن معمولا احساس خوبی ندارند و از طرفی اگر این خرج کردن به صورت پول نقد باشد، درد خرید کردن برای فرد دو چندان می‌شود.
به این دلیل است زمانی که شما با پول نقد به خرید می‌روید و زمانی که با کارت اعتباری به خرید می‌روید کاملا احساس متفاوت و حجم خرید متفاوتی دارید. به همین دلیل است که به کارمندان برای خود کنترلی هنگام خرید پیشنهاد می‌دهند که با پول نقد به خرید بروند. البته امروزه اکثر افراد از کارت اعتباری برای خرید استفاده می‌کنند، یکی از راه حل‌های پیشنهادی معمولا این است که سعی کنید کارت‌های بانکی متفاوت با میزان موجودی متفاوت داشته باشید و قبل و بعد از خرید کردن موجودی خود را چک کنید، این کار با کنترل کردن عطش خرید شما اندکی رفتار شما را منطقی تر خواهد کرد.
-
نظریه چشم انداز
در اقتصاد رفتاری این نظریه بسیار مورد توجه اهالی بازارهای مالی است و میتواند به آنها به صورت قابل توجه‌ای کمک کند اما در زندگی عادی افراد نیز به صورت گسسته استفاده می‌شود. نظریه چشم انداز بیان میکند که فقدان از دست دادن منابع معمولا دو برابر قدرتمندتر از بدست آوردن همان میزان منابع است. بهتر است با ذکر مثالی با بررسی این نظریه بپردازیم.
فرض کنید من به شما پیشنهاد می‌دهم که به عنوان برد خود یکی از این دو گزینه را می‌توانید انتخاب کنید. انتخاب اول این است که شما به صورت قطعی 500 دلار از من دریافت کنید و انتخاب دوم شما این است که به احتمال 25 درصد از من 2 هزاردلار دریافت می‌کنید و به احتمال 75 درصد شما هیچ چیزی از من دریافت نمی‌کنید. انتخاب شما چیست؟ در وضعیت دوم، شما به علت باختی که به دست آورده‌اید دو انتخاب دارید، انتخاب اول شما این است که به میزان 500 دلار به من پرداخت کنید و انتخاب دوم شما این است که شما به احتمال 75 درصد به من 2 هزار دلار پرداخت می‌کنید و به احتمال 25 درصد به من چیزی پرداخت نمی‌کنید، انتخاب شما چیست؟
افراد معمولا در زمان برد خود ریسک منطقی را می‌کنند و گزینه 500 دلار را انتخاب می‌کنند اما در زمان باخت خود معمولا ریسک غیرمنطقی می‌کنند و گزینه دوم را انتخاب می‌کنند. به نظر شما علت این موضوع چیست؟ افراد به این دلیل که فقدان از دست دادن درد بیشتری دارد، تصمیم خود را بیشتر بر مبنای احساسات خود می گیرند و این موضوع باعث احتمال شکست بالاتر آنها می شود. شما نیز سعی کنید، با توجه به شناخت این نظریه که زمانی که پای ضرر شما در میان است با افراد مختلف برای تصمیم نهایی مشورت کنید، در این صورت احتمال انتخاب صحیح شما به صورت تساعدی افزایش پیدا میکند
کاربردهای مالی رفتاری در دنیای سرمایه گذاری
شما به عنوان یک انسان نیاز دارید که برای ساختن آینده‌ای مطمئن و سالم سرمایه گذاری هایی به صورت بلند مدت و کوتاه مدت داشته باشید. یا گاها شما می‌توانید معامله گری را به عنوان یک شغل پر درآمد برای خود انتخاب کنید. اگر شما به هریک از این بخش‌ها بخواهید ورود کنید نیازمند به آموزه‌ها و نظریات مالی رفتاری به صورت جدی خواهید بود. ما در این بخش به صورت خلاصه به برخی نکات اشاره می‌کنیم و شما با عمل به این آموزه‌ها می‌توانید کسب و کار خود را متحول کنید. به یاد داشته باشید در بازار مالی اکثر افراد بازند و ضررده هستند، به نظر شما علت این موضوع چیست؟ علت این موضوع این است که اکثر افراد در هیجانات و احساسات خود قرار می‌گیرند و احساسات در بازارهای مالی به منزله سم و خود کشی است. شما در بازارهای مالی باید از احساسات خود فرار کنید و با عقل و منطق خود پناه ببرید.
به عنوان مثال در سال 1399 زمانی که بورس ایران یک رشد شدید را تجربه می‌کرد، بسیاری از متخصصین سرمایه گذاری و مشاورین اقتصاد رفتاری این هشدار را به مردم میدادند که این رفتار شدیدا جمعی یا به اصطلاح گله‌ای میتواند آسیب‌های جبران ناپذیری به شما بزند. زمانی مردم به این هشدارها عمل کردند که بسیار دیر بود و متحمل ضررهای فراوانی شدند، اگر شما اندکی به آموزه‌های اقتصاد رفتاری اهمیت می‌دادید از یک خطر بزرگ در امان بودید و سرمایه خود را حفظ می‌کردید.
سحن پایانی
شما در این محتوا در سایت برترآموز فراگرفتید اقتصاد رفتاری چیست و چگونه می توان از آن در قسمت‌های مختلف زندگی استفاده کرد و کاربردهای آن به صورت کامل گفته شد. شما نیز هر گونه سوال یا راهنمایی درباره این مقاله نوشته شده دارید می توانید در قسمت کامنت ها بپرسید تا در کوتاه ترین زمان ممکن پاسخ آن را در به شما بدهیم.
نویسنده : جواد فرازمند